Cümlenin öğeleri
Örnekler
|
Tüm öğrenciler / yarın / piknik yapmak için / otobüslerle
/ ormana / gidecekler.
öğeler: Ö / Z.T. / Z.T. / Z.T / D.T / Y öğe soruları: kim (gidecek) / ne zaman (gidecek) / niçin (gidecek) / neyle (gidecek) / nereye (gidecek) / - |
Cümlenin öğeleri veya cümlenin ögeleri; cümlede yüklem ile
görev ve anlam yönünden yükleme eşlik eden diğer parçalardan her biri. Cümlenin
öğeleri tek bir sözcükten veya sözcük grubundan oluşabilir. öğeler
anlamlı ve doğru cümleler kurulabilmesini sağlar. Türkçede cümlenin öğeleri
şunlardır:
- Yüklem
- Özne
- Nesne
- Dolaylı tümleç (yer-yön tümleci)
- Zarf
tümleci
Cümle; bir fikri, bir düşünceyi, hareketi, duyguyu ve olayı tam
bir yargı halinde ifade eden kelime grubudur. Bir cümle kurabilmek için en
azından bir çekimli fiil (fiil
cümlelerinde) ya da ek-fiilalmış bir adın (isim
cümlelerinde) yüklem görevini üstlenmesi gerekir. Örneğin
"koşuyor" kelimesi tek başına bir cümledir.
1.Ana öğeler
Cümlenin ana öğeleri yüklem ve öznedir.
1.1.Yüklem
Yüklem cümlede bir iş, oluş, hareket vs. bildiren; cümleyi
yargıya bağlayan öğedir. Yüklemsiz cümle kurulamaz.
Eksiltili olmayan bir cümle kurabilmek için
yalnızca yüklem yeterlidir. Yüklem genelde cümle sonunda bulunur. Yüklemi bir
fiilin çekimlenmesiyle oluşan fiil cümlelerinin yanı sıra, bir adın ek-fiileki
almasıyla da bir isim
cümlesi oluşturulabilir.
1.2.Özne
Özne, bir cümlede yüklem ile bildirilen işi ya da oluşu yerine getiren veya
yüklem vasıtasıyla hakkında bilgi verilen öğedir:
Özneyi bulmak için yükleme "kim" veya
"ne" soruları sorulur:
- Bugün hava çok sıcaktı. (Ne
sıcaktı?)
- Özlem defterini okulda unutmuş. (Kim
unutmuş?)
Özne, yüklemden sonra cümlenin ikinci ana öğesidir. Sadece
yüklemden oluşan cümlelerde dahi öznenin varlığı şahıs eklerinden anlaşılır.
2.Yardımcı öğeler
Cümlenin yardımcı öğelerini oluşturan tümleçler üç
grupta incelenir:
- Nesne (düz tümleç)
- Dolaylı tümleç (yer tamlayıcı)
- Zarf
tümleci (edat tümlecini de kapsar)
2.1.Nesne
Düz tümleç olarak da bilinen nesne, öznenin yaptığı ve yüklem tarafından
bildirilen iş veya oluştan etkilenen kavram veya varlıktır.
Yükleme belirtili nesnede "kimi, neyi" soruları
sorulurken belirtisiz nesnede "kim, ne" soruları sorulur.
Örnekler:
- "Ben her gün kitap okurum."
(belirtisiz nesne)
- "Bana bu hikayeyi babam
anlattı." (belirtili nesne)
2.2.Dolaylı tümleç
Dolaylı tümleç; yüklemin anlamını yer, bulunma ve
yönelme açısından tamamlayan öğedir. Genellikle -e, -de ve -den eklerinden
birini alır ve yükleme sorulan "nereye, nerede, nereden, kime, kimde,
kimden, neye, nede ve neden" sorularının
yanıtlarıdır. Örnekler:
- "Yarın Ankara'ya gideceğiz.
- "Annem bu meyveleri semt pazarından aldı."
- "Banu cebine kalemlerini
koydu."
2.3.Zarf tümleci
Zarf tümleci, yüklemde belirtilen iş ve oluşun ne
zaman, neden, nasıl, ne kadar ve ne vasıtasıyla gerçekleştiğini
belirtir. Edatlarla oluşturulan tümleçler de zarf tümleci kabul edilir.
Örnekler:
- "Ablamlar haftaya yola
çıkacaklarmış." (eylemin zamanını belirtir)
- "Çocuk korkudan titriyordu."
(eylemin nedenini belirtir)
- "Eve koşarak gittim."
(eylemin nasıl yapıldığını belirtir)
- "Öğretmen uzunca bir cetvelle tahtaya
çizgiler çizdi." (eylemin ne ile yapıldığını belirtir)
- "Yatmadan önce biraz kitap
okudum." (eylemin ne kadar yapıldığını belirtir)
Kaynakça
- http://eogrenme.anadolu.edu.tr/eKitap/TDE204U.pdf
- http://web.deu.edu.tr/befdergi/14.pdf
- http://www.turkdili.selcuk.edu.tr/sunu/cumlebilgisi.pps
- http://egitim.erciyes.edu.tr/~arak/3.TurkceOgreniyorum.com/TurkceDilbilgisiSunu/17.cumlenin_turleri_ve_ogeleri.ppt
Vikipedi, özgür ansiklopedi
*
Ayrıca bakınız:
Öznesi gösterilmeyen cümle tipleri
***********************************************************************