Anlatım Türleri ve Özellikleri

Anlatım Biçimleri

Çeşitli amaçlara yönelik olarak gerçekleştirilen anlatımın etkileyici olması için çeşitli yöntemlere başvurulur.İşte,anlatımı gerçekleştirirken başvurulan bu yöntemlere “anlatım biçimleri” diyoruz.

    Anlatım biçimlerini şöyle sıralayabiliriz:

1)Açıklayıcı Anlatım,

2)Öyküleyici Anlatım (Hikaye Etme)

3)Betimleyici Anlatım (Tasvir Etme)

4)Tartışmacı Anlatım

A) AÇIKLAYICI  ANLATIM:

Herhangi bir konu hakkında bilgiler vermek,bir şeyler öğretmek amacına yönelik anlatım biçimidir.

ÖRNEK: Memduh Şevket Esendal öykülerini sade ve temiz bir Türkçe’yle yazmış,öykücülükte Çehov tarzını benimsemiştir.Onun öykülerini okuyanlar eserin içinde kendilerini,çevrelerini ve hayatta karşılaştıkları kişileri bulur gibi olurlar.Esendal,günlük hayatı iyimser bir hava içinde verir.Öykülerindeki olaylar son derece basittir.

B) TARTIŞMACI ANLATIM:

Okuyucuyu veya dinleyiciyi istenilen davranış ve düşünce biçimine yöneltmek amacıyla başvurulan bir anlatım biçimidir.Bu anlatım biçimiyle okuyucunun sahip olduğu düşüncenin değiştirilmesi amaçlanır.Yani amaç düşünce ve konularda değişiklik yapmaktır.

ÖRNEK: Edebiyat metninin dili günlük iletişim dilinden bütün bütüne ayrıymış gibi görülegelmiştir bizde.İstiareli, aktarmalı, doğallıktan uzak bir dil olarak düşünülmüştür hep. Edebiyat sözcüğü;süslü püslü, özentili, abartmalı ve boş sözler yığını gibi bir anlam kazanmıştır bu yüzden.Bunu da,edebiyat dilini günlük dilden apayrı gören bir anlayışa bağlayabiliriz.Oysa edebiyat dili günlük dilden tümüyle kopuk bir dil değildir. Gündelik dilin güzel, duygusal bir doku içinde yeniden düzenlenimidir bir bakıma.

 C) ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM:

Bu anlatımda amaç;olayı okuyucunun gözü önünde canlandırmak,anlatmak istenileni bir olay içerisinde vermektir.Öyküleyici anlatımda olaylar oluş haline uygun olarak bir dizi halinde verilirse birbirine bağlanır.Öyküleme, tasarlanan ya da yaşanan bir olayın anlatımıdır.Roman, hikaye ve masalların anlatımı öyküleyici anlatım biçimindedir.

ÖRNEK: Ağır adamlarla kahveye girdi Hasan.Olanları düşündü bir süre.Otursam mı oturmasam mı diye bir tereddüt geçirdi.Sonra oturdu bir köşeye isteksiz.Babadan kalma tütün tabakasını çıkardı,kalınca bir sigara sardı.Öyle dalmıştı ki masasına konan çay bardağının sesi bile dikkatini çekmemişti.

D) BETİMLEYİCİ ANLATIM (TASVİR ETME):

Betimleme en yalın biçimiyle sözcüklerle resim çizme işidir.Varlıkların niteliklerini,bu varlıkların duyularımız üzerinde uyandırdıkları izlenimleri belirtmektir.Betimleme nesnelerin, varlıkların, belirgin özelliklerini tanıtıp göz önünde canlandırmaktır.Bu anlatımda okuyucunun çeşitli duyularına seslenilerek anlatılan varlıkla ilgili izlenim kazanılması amaçlanır.Bu amacın gerçekleşmesi için titiz bir gözlem gerekir.Gözlem sırasında ayırt edici özelliklerin anlatılmasına özen gösterilir.

ÖRNEK: Eski bir taş köprü geçildikten sonra fakir mahallelere giriliyor ve sefalet,bütün dehşeti ve çirkinliğiyle başlıyordu.Ortalarından akan çirkin sularında yarı çıplak çocuklarla çamurdan köpekler, eğri büğrü sokaklar… Tezekten, çamurdan yapılmış yarı yarıya toprağa gömülmüş penceresiz kulübeler…

 DÜŞÜNCEYİ GELİŞTİRME YOLLARI

 Bir yazıda ileriye sürülen görüş ve düşüncenin inandırıcılığını sağlamak amacıyla yazar çeşitli yollara başvurur.Düşünceyi geliştirmek için başvurulan yöntemler şunlardır:

1) TANIMLAMA:

Bir kavrama ya da olayın belirgin özellikleriyle tanıtılmasına tanımlama denir.Tanım kısaca “nedir” sorusuna verilen cevaptır.

ÖRNEK:

• * İnsan vücudunun en küçük yapı taşına hücre denir.(Nesnel)
• *Yiğitlik, kahramanlık, savaş temalarını işleyen şiirlere epik şiir denir.(Nesnel)
• *Yaşam, güçlükleri yenebilme sanatıdır.(Öznel)
• *Toros dağlarının etekleri Akdeniz’den başlar.(Değil)

2) ÖRNEKLENDİRME:

 İleriye sürülen soyut düşüncenin somutlaştırılması yöntemidir.Söylenmek istenilenin okuyucunun kafasında canlandırılmasını sağlayan bir yöntemdir.

ÖRNEK:

Genç Kalemler hareketi,edebiyatımıza özellikle dil konusunda yepyeni bir anlayışı getirmiştir.Türkçe kendi benliğine yavaş yavaş dönmeye başlamış;halk,aydınların yazdıklarını anlar duruma gelmiştir. 1911’li yıllarda yazan Ömer Seyfettin’i, Ziya Gökalp’i açıp okuyun, severek, anlayarak okursunuz yazdıklarını.Sözcükler, tamlamalar…hep anlayacağınız biçimdedir.

3) KARŞILAŞTIRMA:

Karşılaştırmada iki varlık, iki kavram ya da iki şey arasındaki benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanma söz konusudur.Benzerliklerin ya da karşıtlıkların ortaya konması karşılaştırma ile olur.

ÖRNEK:

• *Özge Ali’ye göre daha çalışkandır.
• *En çok sevdiğim arkadaşım sensin.
• *Eski şiir hayali öğeleri yeni şiir ise somut öğeleri içerir.

4) TANIK GÖSTERME(ALINTI YAPMA):

 Anlatılmak istenilen düşüncenin başkalarının görüşlerinden,sözlerinden yararlanarak açıklanması yoludur.Başkalarının aynı konuda söylediği sözler yazı içerisinde alıntı olarak gösterilir.Tanık olarak düşüncesine başvurulan kişinin, konusunda uzman güvenilir olması gerekir.

ÖRNEK: Mutluluk, aslında herkesin çok yakınında.İsteyen herkes, her an mutlu olabilir. Fizolof Sokrates: “Bir kitap, bir çiçek, bir kuş…ne büyük saadet!” derken bunu anlatmıyor mu?

5) SAYISAL VERİLERDEN YARARLANMA: Düşünceyi inandırıcı kılmanın yollarından biri de sayısal verilerden yararlanmadır.İnsanlar okuduklarının sayılarla desteklendiğini görürlerse yazıyı daha da inandırıcı bulurlar.

ÖRNEK: Ada pazarı Şeker  Fabrikası 1953’te işletmeye açıldı. Kuruluşta günde 1800 ton olan pancar işleme kapasitesi 1980’de 6000 tona çıkarıldı. Bu büyük bir gelişme.

http://www.xn--edebiyatgretmeni-twb.net/anlatim_bicimleri.htm
*



ANLATIM ÇEŞİTLERİ

Öznellik: Subjektif (kişisel).

"Victor Hugo'yu okuduğuna bakılırsa romantik biri olmalı."

Nesnellik: Objektif (tarafsız)

Varsayım: Gerçekleşmemiş herhangi bir şeyi gerçekleşmiş kabul etmeye denir.

"Tren bu saatlerde Ankara'ya var

mış olmalı." 

Bu cümle bir varsayım değil olasılık-tahmindir. 

Diyelim ki, büyük ikramiye sana çıktı.. (varsay

ım) 

Bana para verse bile almam. (varsayım)

Dolaylama: Bir sözcükle karşılanabilir bir kavramı birden çok sözcükle anlatmaktır. 

Ormanların kralı, Yavru Vatan, Ulu Önder, aslan sütü, file bekçisi, meşin yuvarlak,...

Yansıma: Doğadaki seslerin sözcük karşılıklarına denir. 

Şangırdamak, gümbürdemek,... 

Kuşlar ötüşüyor. (yansıma yok) 

Zil çaldı. (yansıma yok)

Çimler fışkırdı. (yansımadan türemiş eylem.)

Doğrudan ve Dolaylı Anlatım: 

Atatürk: "İstikbal göklerdedir." 

Demiştir. (doğrudan) 

Atatürk, istikbalin göklerde olduğunu söylemiştir. (dolaylı)

Kinaye: Sözcük ve ya sözün hem gerçek, hem mecaz anlamda kullanılmasına denir. Asıl anlatılmak istenen mecaz anlamla verilir. 

Çoban keçileri kaçırdı. 

Nerede bir gül bitse etrafı diken..

Kişileştirme: İnsan olmayan varlıklara insan özellikleri verme.

Abartma (mübalağa) :

Karşılaştırma: Birden çok yargının benzer, eş değer özelliklerinin karşılaştırılmasıdır.

Bakış açısı › şiirde anlam aramak çilemesi

Yargı › şiirde anlam aramak iyi değildir

Cümle Tamamlama 

"Bakıra başka elementlerin katılmasıyla bakırın iletkenliği azalır ............... sertliği artar."

Bu cümledeki noktalı yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

a) buna karşın

b) buna karşılık

buna karşın › karşıt yargılar arasında kullanılır, buna rağmen anlamına gelir.

buna karşılık ›eşit, denk yargılar arasında kullanılır. O zaman doğru cevap "b" seçeneği

 http://mehmetisik43.blogcu.com/anlatim-cesitleri/2725103

*

Anlatım Türleri ve Özellikleri

Anlatım çeşitleri tablosu:

Anlatım Türü	Anlatım Türünün Amacı	Kullanılan Dilin İşlevi	Kullanıldığı Edebi Türler
Öyküleyici Anlatım	Bir olayı olay, mekân, zaman, kişi ve anlatıcı kavramları çevresinde okuyuculara anlatmayı amaçlar.	Dilin heyecana bağlı işlevini kullanır.	Başta roman, hikâye ve tiyatroda kullanılır. Bu tür­lerin dışında öğretici metinlerden olan gezi yazısı, anı, günlük, biyografi, denemelerde de kullanıla­bilir.
Betimleyici Anlatım	Betimleyici anlatım, okuyucunun gözünde bir durumu, mekânı veya kişiyi canlandırmak için kullanılır.	Kullanıldığı metne göre dilin işlevi de değişir. Sanatsal metinlerde kullanılan betimleyici anlatım­da dilin heyecana bağlı işlevi kullanılırken bilgi vermeyi amaçlayan metinlerde dilin göndergesel işlevi kullanılır.	Daha çok anlatmaya bağlı metinlerde kullanılan betimleyici anlatım, birçok öğretici metinde bilgi vermek amaçlı kullanılabilir.
Coşku ve Heyecana Bağlı (Lirik) Anlatım	Bu anlatım türü, sanatçıya duygu ve heyecanlarını okuyu­cuya duyurmasında yardımcı olur.	Bu anlatım türünde daima dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır.	Daha çok şiirde kullanılan bu anlatım türüne roman ve hikâyede de sıkça başvurulur.
Destansı (Epik) Anlatım	Bir milletin başından geçen önemli olayların anlatıldığı metinlerde kullanılan destansı anlatım, içerdiği olağanüstülüklerden dolayı öyküleyici anlatımdan ayrılır.	Bu anlatım türünde daima dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır.	Daha çok şiirde kullanılan bu anlatım türünün roman ve hikâyede de kullanıldığı olur.
Emredici Anlatım	Bu anlatım türü okuyucusunu bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya, bir davranış gerçekleştirmeye zorlar.	Bu anlatım türünde dilin alıcıyı harekete geçirme işlevi kullanılır.	Kanun, kural ve yönetmeliklerin açıklandığı metinlerde; araçların kullanma kılavuzlarında, kul­lanma ve montaj kılavuzlarındaki metinlerde, siyasi amaçla hazırlanan ve propaganda yapılan metinlerde, siyasetname ve vasiyetlerde, ilan ve reklam metinlerinde emredici anlatım kullanır.
Öğretici Anlatım	Öğretici anlatım, bilgi verme, okuyucuyu aydınlatma ve açıklama yapma amacıyla oluşturulan metinlerde kul­lanılan anlatım türüdür.	Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır.	Daha çok ders kitaplarında ve ansiklopedik bilgi veren metinlerde kullanılır.
Açıklayıcı Anlatım	Açıklayıcı anlatım okuyucuya bilmediği bir konuda bilgi vermek ve açıklama yapmak amacıyla hazırlanan metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır.	Bu anlatım türü daha çok öğretici metinlerde kul­lanılsa da romandan hikâyeye ondan da deneme, anı ve gezi yazısına kadar değişik türlerde kul­lanılabilir.
Tartışmacı Anlatım	Yazarın düşüncelerini okuyucuya kabul ettirmeyi amaçladığı metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır.	Bu anlatım türü makale, fıkra, denemelerde sıkça kullanılır.
Kanıtlayıcı Anlatım	Yazar tarafından belirlenen bir önerinin okuyucuya ispat­landığı metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Bu anlatım türünde dilin göndergesel işlevi kul­lanılır.	Bu anlatım türü makale, fıkra, denemelerde sıkça kullanılır.
Düşsel (Fantastik) Anlatım	Gerçeğe dayalı olmayan ve olay, mekan ve kahramanların olağanüstü özellikler gösterdiği metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Bu anlatımda dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır.	Daha çok roman ve hikâyede kullanılan bu anlatı­ma günümüzde pek çok sinema metninde de başvurulur.
Gelecekten Söz Eden Anlatım	Geleceğe ait tahminlerde bulunarak gelecekten haber vermeyi amaçlayan metinlerde kullanılır.	Kullanıldığı metne göre dilin işlevi de değişir. Sanatsal metinlerde kullanılan gelecekten söz eden anlatımda dilin heyecana bağlı işlevi kullanılırken bilimsel verilere dayanılarak yapılan tahminlerde dilin göndergesel işlevi kullanılır.	Bazı bilim kurgu romanları, fal ve burç yorumları, meteoroloji tahminleri, ütopyalar bu anlatımla oluşmuş metinlere sahiptir.
Söyleşmeye Bağlı Anlatım (Diyalog)	Karşılıklı konuşmayla oluşmuş metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Bu anlatım türünde dilin heyecana bağlı işlevi kullanılır.	Tiyatro metinlerinde, söyleşilerde, röportajlarda, roman ve hikâyede bu anlatım türü kullanılabilir.
Mizahi Anlatım	Okuyucuyu düşündürmeyi ve güldürmeyi amaçlayan metinlerde kullanılan anlatım türüdür.	Dilin heyecana bağlı işlevini kullanır.	Fıkra ve nüktelerde, tiyatroda, roman ve hikâyede, reklam ve sinema metinlerinde bu anlatım türü sıkça kullanılır.

http://www.sorucenneti.net/10-sinif-dil-ve-anlatim/anlatim-cesitleri-tablosu.html
*


Ayrıca bakınız:

http://www.dersimiz.com/bilgibankasi/ANLATIM-BICIMLERI-VE-OZELLIKLERI-NELERDIR-HAKKINDA-BILGI-107.html

https://tr.wikipedia.org/wiki/Anlat%C4%B1m_bi%C3%A7imleri

http://www.dil-bilgisi.net/konular/anlatim-bicimleri/

http://www.edebiyatekibi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=756&Itemid=28

http://www.cerezforum.net/konu/anlatim-nedir-anlatim-cesitleri-nelerdir.115527/

http://www.liseedebiyat.com/index.php/ders-notlari/34-9-sinif-dl-ve-anlatim8/169-anlatim-bcmler-ve-oezellkler.html

http://www.turkdilbilgisi.com/paragrafta-anlam/anlatim-bicimleri-anlatim-teknikleri.html

http://anlatim-turleri.nedir.org/

http://www.bilgicik.com/yazi/7-sinif-turkce-anlatim-bicimleri-konu-anlatim/

http://www.edebibilgiler.com/documents/anlatim.html

http://www.turkcesinifi.com/anlatim-bicimleri-ve-dusunceyi-gelistirme-yollari-t1971.html

http://blog.milliyet.com.tr/yazili-anlatim-bicimleri/Blog/?BlogNo=367842

***