Rücu

Edebî Sanatlar 

Anlama Dayalı Söz Sanatı

Rücu (Geriye Dönüş)

Sözlük anlamı “dönme” olan rücû’, söylenen sözden bir nükteye dayalı olarak geri dönme anlamında bir edebî terimdir. Rücû’ daha önce söylenen söze dönüş olabileceği gibi söylenen sözü iptal edip farklı bir düşünceye yöneliş de olabilir. Yerinde yapıldığı takdirde şaire heyecanını dışa yansıtma imkânı verir ve ifade edilmek istenen düşünceyi güçlendirir.

Başka bir tanım:

Bir düşünceyi daha güçlü anlatmak için, söylenen sözden döner gibi davranmaya rücu denir.

Sanatçı; nükte, üzüntü, sevinç, heyecan, dehşet … durumlarında anlatımı daha güçlü ve canlı kılmak için rücu sanatına başvurabilir. Rücuda, önceki sözden dönüş yok, fakat döner gibi yapma vardır. Amaç, anlamı pekiştirmektir. Dönüşler art arda gelebilir.

Alnın bir sitare-i nev, yok bir âfitâb

(Tevfik Fikret) [Sitare-i nev: Yeni yıldız. Âfitâb: Güneş]

Rücu önceden söylenen sözden cayma ya da birbiriyle çelişir görünen düşünceleri ileri sürmektir. Rücu sanatına önceki söylenenlerden vazgeçmek anlamı yoktur, tersine önceki söylenenleri geliştirme amacı vardır.

Örnek:

Erbab-ı teşaür çoğalıp şair azaldı

Yok öyle değil şairin ancak adı kaldı

(Erbab-ı Teşaür Şiirle uğraşanlar)

 Ferda senin, dedim beni alkışladın Senin değil ferda sana vediadır. (emanet) 

Rücû’ Sanatına başka Örnekler:

Makber mi, nedir şu gördüğüm yer?

Ya böyle revâ mı cây-ı dilber?

Bir tecrübedir bu, hiledir bu

Yok, mahvıma bir vesiledir bu

İçinde bulunduğu heyecanı başarılı bir şekilde okuyucu ya da dinleyiciye yansıtan şair, uzun bir manzumeden alınan bu dört mısraın üçüncüsünde, durumu kendisi için bir tecrübe ya da kendisine karşı yapılan bir hile olarak tespit etmiş; fakat hemen alt mısradaki “yok” sözüyle bu tespitten vazgeçerek hükmünü değiştirmiştir. Dikkat edilirse ikinci tespit ve hüküm ilkinden daha güçlüdür; bu ileri hükmün etkisini ise ilk tespit hazırlamaktadır.

“Makber, makber değil bir türbe, türbe değil bir ma’bed, ma’bed değil bir kürre, kürre değil bir fezâ-yı bî-intihâ olmalı.”

Test

1.Gördü geçen bu kızıl bulutu gözleriniz

Demek bunların hepsi doğru! Cevap veriniz

Yok, hayır, söylemeyin acısını bu yasın

Zavallı kulaklarım iki defa duymasın

Yukarıdaki dörtlükte ağırlıklı olarak görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tenasüp (Uygunluk)

B) Rücu (Geriye Dönüş)

C) Tecahül-i Arif (Bilmezlikten gelme)

D) Telmih (Anımsatma)

E) Tedric ( Dereceleme)

 *

Cevap anahtarı: 1.B,

==============

Kaynaklar:

http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Soz-Sanatlari-

http://www.edebiyatfakultesi.com/edebi-sanatlar/rucu-geriye-donus-sanati

http://www.edebiyatogretmeni.org/rucu/