Kalp , Anagram

Edebî Sanatlar 

Lafızla (sözle) İlgili  Söz Sanatı

Kalp (Değiştirme)

 Kalp sözcük anlamı değiştirme olan kalp sanatının terim anlamı bir sözcükteki harflerin yerlerini değiştirmek suretiyle yapılan sanattır.

Başka bir tanım:

Kalp, sözle ilgili sanatlardandır. Arap harflerine göre bir kelimenin harflerinin yerleri değiştirilerek yapılır. Cinas sanatının bir çeşididir. Cinas-ı kalb, tecnis-i kalb ve maklûb adlarıyla da bilinir. İkiye ayrılır:

1. Kalb-i kül: Tersinden okunduğu zaman da anlamlı olan kelime çıkan sanattır. Buna kalb-i muntazam veya aks-i müfred de denir. Örnek:

Mûr gibi emrine kılmış itâat halk-ı Rûm

Râm olupdur nitekim Mûsâ'ya ey şeh şihr-i mâr

Sururî Kadim

Mûr: Karınca, Rûm: Anadolu, Râm: İtaat etme, Mâr: Yılan anlamına gelir.

2. Kalb-i ba'z: Bir kelimenin harfleri değiştirilerek kelime yazma sanatıdır. Buna maklûb muavvec de denir. Örnek:

Tahlîsine yok mu duâcı

Câniler içinde kaldı Nâcî

Muallim Naci

Câni: Katil, Nâci: Şairin adı.

Kalp Sanatına diğer Örnekler:

Böyle hûn-rîzâne tevcîh-i nigeh bilmem neden

Gâlibâ zann eyliyor Nâcî’yi cânî gözlerin

(Böyle kan dökücü bakışlar yöneltmek nedendir? Galiba gözlerin Naci’yi cani zannediyor.)

Kalp, “Nâcî” ve “cânî” sözcükleri arasındadır. Bu iki sözcükte harflerin yerleri değiştirilmiştir.

A lebi la’l derd-i la’li belâ

Odur o rûha hûr-vâr devâ

 Hoş kemâlüñ heme kelâmuñ şûh

Âşinâ-yı le’âlî-i inşâ

 Şu ruh-ı bâ le’âl-i âb-ı hurûş

Âteş-i râhib ü bahâr-ı şitâ

(Latîfî 2000, 536).

 “A lebi la’l, la’li belâ; odur o rûha, hûr-vâr devâ; hoş kemâlüñ, kelâmuñ şûh; âşinâ, inşâ; şu ruh-ı bâ, âb-ı hurûş; âteş-i râhib, bahâr-ı şitâ” ifadelerinin eski harflerle yazılışlarında tam bir simetri söz konusudur. Bu kelime ve kelime gruplarını oluşturan harfler ters yazıldıkları zaman ortaya karşılarındaki ifadeler çıkmaktadır. Böylelikle kalp sanatı yapılmıştır.

===============

Kaynaklar:

http://www.bilgicik.com/sayfalar/edebiyat_sozlugu.htm

http://www.mehmetpektas.com/?Syf=26&Syz=171984

http://www.edebiyatogretmeni.org/kalp-degistirme/
***

Anagram (Evirmece )

Evirmece adıyla da bilinen anagram, bir sözcükte harflerin yerini değiştirerek yeni bir sözcük ortaya çıkarmaya denir.

Anagram Yunanca, harfleri altüst etmek anlamında anagramma sözcüğünden gelir. Bir sözcüğün anagramı sözcüğün harf sayısını bozmaksızın harflerinin yerini değiştirdiğimizde ortaya çıkan sözcüktür.

Edebiyatta, bazı özel adların saklanması amacıyla yapılan bir incelik gösterisidir. Özge – göze, Bahri - ihbar vb.

Anagram Sanatına Örnekler:

bahriyeli - harbiyeli

sızlanma - anlamsız

asya - yasa

Bursa Dağı - su bardağı

kan ara - Ankara

kabak - bakla

tabak-batak

lamba-ablam

Çakı - açkı,

kısa - askı,

kuyu - uyku,

selam- elmas

traş - şart

ters -sert

anahtar - tarhana gibi ortaya çıkan sözcükle ilk sözcük arasında bir anlam bağı varsa bu iyi bir anagramdır. Başka deyişle Anagram bir sözcüğün harflerini değiştirerek yeni anlamlı sözcük ve sözcükler üretmektir. Sözcükler aynı anlama gelmek zorunda değil, yalnız anagram olabilmesi için belli bir anlamıda olmalıdır.

Anagram Eski Yunan ve Romalılar'da bir sözcük oyunu olarak doğdu ve eğlence amacıyla kullanıldı. Anagram günümüzde de yaygındır.

Örneğin bulmacalarda sık sık bir ya da birkaç anagram sözcükle karşılaşılır.

Divan şiirinde de hemen her şair anagramdan yararlanmıştır. Ama anagramın Divan şiirindeki adı kalb'du. Şairler sözcüğün harflerinin yerini değiştirerek yeni bir anlam çıkarırlar, böylece cinas sanatı yaparlardı.

Anagrama günümüz şiirinde de rastlanır.

Anagramlara popüler kültürde de sık sık rastlanır.

Örneğin "The Simpsons" çizgi filminde Bart isimli karakterin adı İngilizce 'yaramaz, anlamına gelen 'brat'ten türetilmiştir. Tom Marvolo Riddle isminden ise "I am Lord Voldemort" cümlesi türetilmiştir. Güncel ve bilindik bir diğer örnek olarak İngiliz yazar Samuel Butler'ın "Erewhon" adlı eseri verilebilir. Bu isim İngilizcedeki 'nowhere' kelimesinden anagram yoluyla üretilmiştir. Esas anlamı 'hiçbir yer' olmasına rağmen, yazarın yorumuna göre 'her şeyin bittiği yer' anlamında kullanılmıştır.
*

Anagram (anagramme, çevrikleme)

Bir sözcükteki harflerin yerlerinin değiştirilmesiyle yeni sözcükler elde etmeye denir.

“sen sidre, sen son ağaç, yeşil döşek ve yorgan…

  bilirsin, kalp gözüne ayn’a gerek… -ve soru-

  lar uzuyor ısra’da… akşam çürük ve sarı” (anı-sonnet, 263)

“denizlerden ince miyim, niceyim?” (tâ, sîn, mîm (sekiz), 440)

Abdulhalim AYDIN, HİLMİ YAVUZ’UN ŞİİRİNDE SÖZ SANATLARI, SÖZCÜK OYUNLARI VE ŞİİRSEL FİGÜRLER (YANAÇLAR)

===============

Kaynaklar:

http://www.protonbilgi.com/anagram-nedir-ne-demek/

http://www.delinetciler.org/edebiyat-kosesi/59087-anagram-nedir.html

http://www.uludagsozluk.com/k/anagram/

https://tr.wikipedia.org/wiki/Anagram